भारतमा आरटीआई कार्यकर्तामाथि आक्रमण भएको केहि सामान्य जानकारी

भारतमा “प्रत्येक सार्वजनिक प्राधिकरणको काममा पारदर्शिता र जवाफदेहिता प्रवर्द्धन गर्न” जानकारी खोजेकोमा पुलिस सहित धेरै सूचनाको अधिकार ऐन (आरटीआई) कार्यकर्ताहरूलाई उत्पीडन गरिएको छ र हत्या समेत गरिएको छ । धेरैले नियमित रूपमा आक्रमणको सामना गर्छन्। आफ्नो ग्राम पञ्चायत र स्थानीय प्रशासनबाट जानकारी लिन खोज्नेहरूले पनि सामाजिक बहिष्कारको सामना गर्नुपरेको छ। मनरेगा घोटालासँग सम्बन्धित आरटीआई अन्तर्गत जानकारी खोज्ने केही सूचना अभियन्ताहरु  मारिए।  धेरै धम्की र आक्रमणहरू (हत्या सहित) मिडियाले समेत प्रकाशन र प्रशारण नगरेका हुन्छन्। 

300 भन्दा बढी नागरिकहरूमाथि आक्रमण वा उत्पीडनका घटनाहरू र कम्तीमा 51 हत्या र 5 आत्महत्याका मिडिया रिपोर्टहरू सूचनाको हक ऐन अन्तर्गत मागिएको जानकारीसँग जोड्न सकिन्छ। आरटीआई प्रयोगकर्ताहरूमाथि सबैभन्दा बढी आक्रमण हुने राज्यहरूको सूचीमा महाराष्ट्र पछि गुजरात शीर्ष स्थानमा छ। 

अवलोकन 

आरटीआई कार्यकर्ताहरू भारतमा कमजोर मानव अधिकार रक्षकहरू (HRDs) हुन्। अन्य HRDs भन्दा फरक, RTI कार्यकर्ताहरू बहुमत संस्थाको हिस्सा होइनन र यिनीहरु बहुमत छैनन्  सूचना अभियन्ता हरु प्रायः एक्लै काम गर्छन्, भ्रष्टाचार र अन्य गैरकानूनी गतिविधिहरूमा रिसले उत्प्रेरित हुन्छन्। आरटीआई कार्यकर्ताहरू कमजोर हुन्छन् किनभने तिनीहरू सार्वजनिक अधिकारीहरू र राजनीतिक नेताहरू बसोबास गर्ने क्षेत्रहरूमा बस्छन् जसले आफ्ना गतिविधिहरूको बारेमा जानकारी खुलाउन चाहँदैनन्।  अधिकांश भागमा, मानवअधिकार रक्षकहरूले मारिएका वा गम्भीर घाइते हुँदा मात्र मिडियामा स्थान पाउँछन्। जब आरटीआई कार्यकर्ताहरू द्वारा गुनासो गरिन्छ, कानून प्रवर्तन कर्मचारीहरू (जसले प्रायः भ्रष्ट अधिकारीहरूसँग काम गर्छन्) उपयुक्त कारबाही गर्दैनन्  । भारतमा रहेको  सूचनाको अधिकार ऐन, 2005 ले ह्विस्टलब्लोअरहरूलाई अपर्याप्त सुरक्षा प्रदान गर्दछ।  केन्द्रीय सूचना आयोग र राज्य सूचना आयोगहरूलाई त्यस्ता धम्कीहरू वा आक्रमणहरूको सामना गर्न वा आवश्यक पर्दा सुरक्षा प्रदान गर्ने जिम्मेवारी छैन।  सूचना आयोग र राज्य सरकारहरूले उनीहरूलाई हानिबाट जोगाउन निर्देशन दिए पनि आरटीआई प्रयोगकर्ताहरूमाथि आक्रमणहरू रोकिएका छैनन्। आयोगको निर्देशन कडाइ का साथ् लागु हुन् सकेको देखिदैन

आक्रमणहरूको सूची 

मुख्यतया मिडिया रिपोर्टहरूमा आधारित पारदर्शिता र जवाफदेहिता खोज्न आरटीआई प्रयोग गर्ने व्यक्तिहरूमाथि आक्रमणहरूको राखिएको भीड स्रोत सूचीका दुई स्रोतहरू छन्। पहिलो यहाँ उपलब्ध जनअधिकारको लागि राष्ट्रिय अभियान मार्फत हो । सबैभन्दा भर्खरैको अद्यावधिकमा 211 व्यक्तिहरूलाई उत्पीडन गरिएको छ, 163 व्यक्तिहरूलाई शारीरिक रूपमा हानि पुर्‍याएको छ र एक दुर्भाग्यपूर्ण 95 व्यक्तिको हत्या भएको छ। CHRI द्वारा राखिएको दोस्रो हल अफ शेम हो ।

मारिएको/हत्या 

अपहरण/अपहरण र यातना 

आक्रमण 

उत्पीडन