नेपालजस्तो बहुजातीय, बहुभाषिक, र सांस्कृतिक विविधताले भरिपूर्ण देशमा समावेशीता र दिगो विकासको आवश्यकता झन् महत्त्वपूर्ण छ। समावेशी समाजको परिकल्पना तब मात्र सम्भव छ जब प्रत्येक व्यक्तिको योगदान सुनिश्चित हुन्छ। विशेषगरी, अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको नेतृत्वलाई प्राथमिकता दिँदा मात्र दिगो भविष्यको आधारशिला निर्माण गर्न सकिन्छ। यसै परिप्रेक्ष्यमा, राष्ट्रिय मुल नारा “समावेशी तथा दिगो भविष्यको पूर्वाधार, अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको प्रवल नेतृत्व यसको आधार” ले नेपाललाई नयाँ सम्भावनातर्फ अग्रसर गराउन महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्याउनेछ।
समावेशी समाज र अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको नेतृत्व: दीर्घकालीन भविष्यको पथप्रदर्शन
“समावेशी तथा दिगो भविष्यको पूर्वाधार, अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको प्रवल नेतृत्व यसको आधार।” यो राष्ट्रिय नाराले न केवल विचारको एउटा गहिरो पाटो उजागर गर्छ, तर यसले समाजका सबै तहमा परिवर्वतनको खाँचोलाई पनि जोडदार रूपमा प्रस्तुत गर्दछ। अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको नेतृत्व र उनीहरूको समावेशी सहभागिता विना कुनै पनि समाजको प्रगतिलाई सन्तुलित र दीर्घकालीन बनाउन सकिन्न।
नेपालमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको वर्तमान अवस्था:
नेपालमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई लामो समयसम्म समाजको मुख्यधारमा ल्याउन कठिनाइहरू भोग्नुपरेको छ। शारीरिक, मानसिक, सामाजिक र आर्थिक पक्षबाट पृष्ठपोषणको अभावले गर्दा उनीहरूको क्षमता अभिव्यक्त हुन सकेको छैन। अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई आत्मनिर्भर बनाउनका लागि आधारभूत पूर्वाधारको अभाव, शिक्षामा पहुँचको कमी, रोजगारीको सुनिश्चितता र नेतृत्व विकासमा अवसरको अभाव अझै पनि चुनौतीका रूपमा देखिन्छ।
दिगो विकासको आधार भनेकै समावेशी समाज हो। समावेशीता भन्नाले हरेक व्यक्ति—जात, लिङ्ग, भाषा, धर्म, र क्षमतामा आधारित विभेद बिना समान अधिकार, अवसर, र सहभागिता सुनिश्चित गर्नु हो। यस परिप्रेक्ष्यमा, अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई समावेश नगरीकन समावेशी भविष्यको कल्पना सम्भव छैन। उनीहरूको सशक्तिकरणले मात्र समाजमा समानता, न्याय, र स्थायित्वको वातावरण सिर्जना गर्न सकिन्छ।
१. सामाजिक न्यायको स्थापना:
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई समान अधिकार प्रदान गर्नाले समाजमा न्याय र समानताको भावना विकास हुन्छ।
उनीहरूलाई सम्मानजनक व्यवहार गर्न प्रेरणा मिल्छ।
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको सहभागिताले समाजमा विविधतालाई स्वीकार गर्न सहयोग पुर्याउँछ।
२. आर्थिक योगदानको वृद्धि:
आर्थिक रूपले सशक्त अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूले उत्पादकत्व बढाउन र आर्थिक विकासमा योगदान गर्न सक्छन्।
रोजगारी र स्वरोजगारमार्फत अर्थतन्त्रमा सक्रिय भाग लिन सक्छन्।
दिगो विकास र समावेशीताको अभिन्न सम्बन्ध
दिगो विकासको लक्ष्य भनेकै सबै क्षेत्रका व्यक्तिहरूलाई समेटेर समाजको आर्थिक, सामाजिक, र पर्यावरणीय प्रगतिको सुनिश्चितता गर्नु हो। दिगो विकासको अवधारणाले अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई पछाडि पारेर प्रगतिको परिकल्पना गर्न सक्दैन। समावेशीता र नेतृत्व विकासको संयोजनले मात्र यो सम्भव हुन्छ।
१. समावेशी अर्थतन्त्रको निर्माण:
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई आर्थिक क्रियाकलापमा समावेश गर्दा उत्पादनशक्तिमा वृद्धि हुन्छ। उनीहरूलाई वित्तीय पहुँच र व्यवसायिक सहजीकरण उपलब्ध गराउँदा नयाँ रोजगारीका अवसर सिर्जना हुन सक्छ।
अपाङ्गता भएका उद्यमीहरूको नेतृत्वले विविधता र नवप्रवर्तनलाई प्रवर्द्धन गर्छ।
२. सामाजिक दिगोपनको सुनिश्चितता:
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको जीवनस्तर सुधार गर्न शिक्षामा पहुँच, स्वास्थ्य सेवाको सुनिश्चितता, र न्यायिक पहुँच अनिवार्य छ।
सामाजिक एकता र सहकार्यको माध्यमबाट उनीहरूको आत्मविश्वास र सम्मान बढाउन सकिन्छ।
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको नेतृत्व र दिगो विकासका लागि अवसरहरू
समाजमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको नेतृत्वलाई स्वीकार्नु र सशक्त बनाउनु आवश्यक छ। ऊनीहरूको नेतृत्वमा सन्देश, दृष्टिकोण र दृष्टिकोणको नयाँ आयाम ल्याउन सक्छ, जसले दिगो विकासमा महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्याउँछ। अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको नेतृत्वले समाजमा न्याय, समानता, र समावेशी दृष्टिकोण प्रवर्द्धन गर्दछ, जसले समग्र सामाजिक संरचनामा सुधार ल्याउन सक्छ।
प्रतिबद्धता र प्रेरणा: अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको नेतृत्वले समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउनमा प्रेरणा पुर्याउँछ। ऊनीहरूले संघर्ष र असम्भवलाई सम्भव बनाउनका लागि समाजलाई प्रेरित गर्न सक्छन्।
समावेशी निर्णय प्रक्रिया: अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको नेतृत्वमा सामाजिक र आर्थिक निर्णयहरूमा उनीहरूको आवाज र सहभागिता सुनिश्चित गर्नुपर्छ।
नेपालको समृद्धि र दिगो भविष्य निर्माणका लागि अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको योगदान अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। राष्ट्रिय मुल नाराको “समावेशी तथा दिगो भविष्यको पूर्वाधार, अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको प्रवल नेतृत्व यसको आधार” ले स्पष्ट रूपमा बताउँछ कि अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको नेतृत्वलाई सम्मान र प्राथमिकता दिनु आवश्यक छ। जब हामी यी व्यक्तिहरूलाई समावेश गर्छौं, ऊनीहरूको क्षमता र नेतृत्वको प्रभावले हाम्रो समाजलाई एकताको, समानताका, र समृद्धिको बाटोमा अघि बढाउन मद्दत पुर्याउँछ।
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई शिक्षा, स्वास्थ्य, आर्थिक अवसर, र नेतृत्वमा समावेश गर्नुले मात्र उनीहरूको व्यक्तिगत समृद्धि सुनिश्चित गर्न सक्दैन, यो समग्र समाजको दिगो विकासका लागि पनि महत्त्वपूर्ण छ। ऊनीहरूको सक्रिय सहभागिता र नेतृत्वले सामाजिक न्याय, समानता, र समावेशीताको सशक्त सन्देश दिन्छ।
लेखक रोजिना घिमिरे कार्यकारणि सदस्य गोर्खा नेत्रहिन् संघ, पालुङटार नेत्रहिन संघ, प्रयत्न नेपाल मा आबद्द हुनुहुन्छ
